Unutrašnje inostranstvo

Knjiga Dragana Prole Unutrašnje inostranstvo. Ogledanja evropskog i srpskog romantizma predstavlja rezultat višegodišnjeg autorovog istraživanja koje se odvijalo u tri pravca. S jedne strane, polazeći od velikog značaja filozofije J. G. Herdera, Prole je istraživao duhovni ambijent iz kojeg je stasavala njegova kritika Kanta, kao i afirmacija filozofije istorije i antropologije bez kojih je nezamisliv nastanak romantizma, ali i kulturni razvoj većine slovenskih naroda, koji se kod Srba odvijao u horizontu reforme jezika i pravopisa, za koje je direktne podsticaje preko Kopitara i Vuka dao upravo Herder. Autor je takođe analizirao i recepciju Herdera kod Srba tokom 19. veka, što je uključivalo i istraživanje knjižnog fonda u gimnazijama u Novom Sadu i Sremskim Karlovcima.

Drugi deo knjige tematizuje osnovne probleme vezane za široke, evropske okvire romantizma, pri čemu se autor pre svega oslanja na tzv. Jensku romantiku, ali paralelno prati i idejne razlike do kojih je došlo prilikom konstituisanja romantizma u Engleskoj i Francuskoj. Ističući da su snažno polarizovana ideološka trvenja više doprinela mistifikaciji nego rasvetljavanju romantizma, autor iznosi tezu da usled političke manipulabilnosti romatičarskih ideja delatnu povest romantizma karakteriše siromašenje i redukovanje početnih motiva, a ne njihovo grananje, širenje i usložnjavanje. U ovom delu rada posebno se uspešno razmatra odnos romantizma i istorije, pri čemu je u prvom planu opovrgavanje predrasude da romantizam predstavlja puko evociranje i izraz otpora protiv nužnosti savremenog trenutka, a time i protiv tada favorizovanog diskursa univerzalne istorije. Premda ga možemo čitati i kao svojevrsnu borbu za pravo koje čoveku dopušta da sme da ima više od jedne istorije, autor zaključuje da romatičarski paseizam i dalje ostaje na snazi kao najozbiljniji prigovor protiv romantizma.

Treći deo rada uporedno istražuje poetike evropskih i srpskih romantičara, ispitujući razlike i srodnosti u pesničkim motivima. U tom delu Prole veoma uverljivo pokazuje kako je srpskim pesnicima neuporedivo više stalo do dana nego do noći, koja je predstavljala romantičarsku alegoriju koja je trebalo da ima korektivnu ulogu u odnosu na strogu prosvetiteljsku racionalnost. Budući da kod srpskih pesnika noć predstavlja produženje i objavu dnevnih nevolja, Prole pokazuje da oni nisu romantičari u strogom žanrovskom smislu, jer im prevashodni cilj nije bio da kritikuju prosvetiteljske jednostranosti.